بهداشت روانی همان سلامت فکر و قدرت سازگاري فرد با محيط و اطرافيان است. چون در مواجهه با چالش ها و مشکلات روزمره، ما بر اساس ويژگي هاي رواني خود با آن ها برخورد مي کنيم، هر چه از سلامت رواني بيشتر برخوردار باشيم به يقين آسيب پذيري ما کمتر خواهد بود. پس همچنان که از جسم خود مراقبت مي کنيم، روح خود را نيز بايد مقاوم تر کنيم تا زندگي بهتري داشته باشيم.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، جوامع مختلف سعي مي كنند تا سياستهاي مربوط به بهداشت رواني را سازماندهي كنند. اصل كلي در اين تلاش سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است كه افراد جامعه را در بر مي گيرد.
اين نگرش حكم مي كند كه افراد بيش از پيش با بهداشت رواني و چگونگي پيشگيري و درمان بيماريهاي روحي آشنا شوند.چون در مواجه با چالش ها و مشكلات روزمره، ما بر اساس ويژگي هاي رواني خود با آن ها برخورد مي كنيم، هر چه از سلامت رواني بيشتر برخوردار باشيم به يقين آسيب پذيري ما كمتر خواهد بود. اميد است با برخورداري از سلامت فكر و روان به موفقيت هاي بيشتري رسيده و بيش از پيش بر مشكلات غلبه نمائيم.
بهداشت روانی در محیط كار یعنی مقاومت در مقابل پیدایش پریشانیهای روانی و اختلالات رفتاری در كاركنان سازمان و سالم سازی فضای روانی كار به نحوی كه هدف های چندگانه زیر تأمین شود:
۱- هیچ یك از كاركنان سازمان به دلیل عوامل موجود در سازمان گرفتار اختلال روانی نشوند.
۲- هر یك از كاركنان از اینكه در سازمان محل كار خود به فعالیت اشتغال دارند احساس رضایت كنند و علاقه مند به ادامه كار در آن سازمان باشند.
۳- هر یك از كاركنان سازمان نسبت به خود، رؤسا، همكاران خود و به طور كلی نسبت به جهان اطراف خود و خصوصاً نسبت به جایگاه خود در سازمان احساس مثبتی داشته باشند.
۴- همه كاركنان سازمان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط كار و عوامل موجود در آن باشند.
اصول بهداشت روانی در سازمان
۱- ایجاد شرایطی كه كاركنان سازمان با اعتقاد قلبی و با صمیمیت برای خود و همكاران خویش احترام قائل باشند.
۲- پرهیز از اعمال روشهای مبتنی بر زور و اجبار در محیط كار
۳- شناسایی استعدادهای بالقوه كاركنان تحت نظارت و سپس فراهم ساختن شرایط لازم برای رشد و شكوفایی این استعداد توسط مدیران سازمان.
۴- شناسایی دلایل واقعی كم كاری، غیبت از كار، بی حوصلگی و بی علاقگی به كار، كم توجهی و بی دقتی كاركنان توسط مدیر و پرهیز از قضاوتهای كوركورانه و مبتنی بر پیش داوری نسبت به اساس رفتار انسان.
۵- آشنا ساختن كاركنان با واقعیت های محیط كار و حذف آن دسته از معیارها و عوامل سازمانی كه از لحاظ اخلاقی، انسانی و فرهنگ سازمانی صحیح تلقی نمی شود. بنابر این مدیران باید تلاش كنند تا محیط كار برای كاركنان اضطراب آور نباشد و كارمندان احساس امنیت شغلی كنند و با شادی و نشاط و شوق و انگیزه به دور از هر گونه خشم و درگیری بیهوده به وظایف خود عمل نمایند.
عوامل تشكیل دهنده محیط كار
۱- عوامل فیزیكی، در این بخش جنبه های فیزیكی محیط كار مورد بحث قرار نمی گیرد.
۲- عوامل انسانی
الف- شخصیت و رفتار در سازمان: شخصیت از عناصر متعددی تشكیل می شود كه رفتارهای انسانی محصول شخصیت انسان است و صفات شخصیتی بر رفتار اثر می گذارد.
در این جا صفاتی كه رفتار سازمانی را تحت تأثیر می گذارد عبارتند از:
عزت نفس:
عزت نفس یعنی نظر شخص درباره خود، این نظر از طریق ارزشیابی هر شخصی از رفتارها، ظاهر، هوش، موقعیت اجتماعی خود و از طریق ارزشیابی دیگران از خود در او رشد می یابد و بر نوع كار نیز اثر دارد .مثلاً كسی كه عزت نفس بالایی دارد، در كار زیاد خطر می كند و به دنبال كارهای سطح بالا می رود و كارهایی را جستجو می كند كه نیاز به رقابت های زیادی دارد.
به انتقاد، حساسیت زیادی نشان می دهد و هدف های زیادی دارد و برای رسیدن به آنها تلاش های طاقت فرسا انجام می دهد.
بنابراین یك مدیر سازمان باید برای كاركنان خود رقابت هایی به وجود آورد كه آنها بتوانند موفقیت هایی به دست آورند و از این طریق عزت نفس خود را رشد دهند و احساس نمایند برای كارهای بالاتر شایستگی دارند.
برای از بین بردن تعارض میان کار و زندگی، به کارفرمایان توصیه می‌شود:
– کارهای اضافی را کم کنید: یکی از این روش‌ها، جلوگیری از مکاتبه‌های اضافی و ارجاع آن از مدیریت به کارکنان، اصلاح و بهبود فرآیندهای کاری است. در این زمینه با کارکنان مشورت کنید.
– کاهش مأموریت‌های اداری
– کاهش پرداخت اضافه‌کاری و پرداخت‌های جایگزین برای جبران هزینه‌های زندگی (پاداش براساس شایستگی و عملکرد)
– به کارکنان برای انجام اضافه‌کاری، فرصت «نه گفتن» بدهید، به شرطی که وقفه در کارهای اداری به‌وجود نیاید.
– ساعت‌های کارِ شناور تدوین کنید تا کارکنان بتوانند در طول هفته، چند روزی از این ساعت‌های کاری استفاده کنند یا شرایط انجام کار در خانه را فراهم سازید.
– نباید کارکنان را برای انتخاب میان پیشرفت شغلی و رسیدگی به خانواده تحت فشار بگذارید، بلکه باید راه‌کارها و شاخص‌های ارتقا و ترقی شغلی به‌نحوی طراحی شود که به زندگی خصوصی کارکنان، صدمه‌ای نرساند.
برای حفظ تعادل میان کار و زندگی خانوادگی کارکنان باید:
– به اضافه‌کاری‌های غیرمنطقی «نه» بگویید.
– سعی کنید کار اداری را کمتر به خانه ببرید. اگر مجبورید در خانه، کارهای اداری انجام دهید، باید وقت خاصی را به آنها اختصاص دهید. برای نمونه، وقتی که فرزندان به رختخواب رفتند.
– مأموریت‌های اداری را کاهش دهید.
– از ساعت‌های کاریِ شناور استفاده کنید.
واکنش افراد در مقابل استرس، متفاوت است. ممکن است استرس برای یک‌نفر عارضه‌های جسمانی و روانی شدید داشته باشد درحالی که دیگری، از این عارضه‌ها در امان باشد.
راه های کنترل استرس
راه‌هاي زيادي براي كنترل استرس شغلي وجود دارد. يكي از بهترين روش‌ها، ورزش و تغذيه مناسب مي‌باشد. روش‌هاي ديگر بر موضوعات خاصي چون مديريت زمان (كنترل زمان)، آموزش مداوم مهارت‌هاي اجتماعي مناسب توجه مي‌كنند.يك روان‌‌شناس خوب نيز مي‌تواند به شما كمك كند تا علت استرس خود را شناخته و روش‌هاي خاصي را براي غلبه بر آن اعمال كنيد.
در پايان نكات ديگري نيز درباره استرس شغلي ارائه مي‌شود:
۱- از بيشترين مقدار تنفس (و استراحت) در يك روز كاري بهره ببريد:
حتي ده دقيقه استراحت، به ديدگاه ذهني شما طراوت مي‌بخشد. قدري پياده‌روي كنيد، با همكارتان پيرامون مسائلي غير از شغل صحبت كنيد. چشمايتان را به آرامي ببنديد و چند نفس عميق بكشيد.
۲- استانداردهاي قابل قبولي براي خود و ديگران در نظر بگيريد:
انتظار كمال مطلوب را نداشته باشيد. با كارفرما در مورد وضعيت شغلي خود صحبت كنيد. مسئوليت‌ها و معيارهاي كاري شما، دقيقاً بازتاب آن چيزي است كه انجام مي‌دهيد. كار گروهي به منظور ايجاد تغييرات لازم نه تنها براي سلامتي جسمي و رواني شما مفيد است بلكه روي هم رفته خلاقيت سازمان را نيز بالا مي‌برد.
روشنایی و نور محیط کار : مشاغل مختلف در محیطهای مختلفی انجام می‌گیرند. برخی از مشاغل در محیطهای باز و برخی در محیطهای بسته انجام می‌شوند. در محیطهای بسته میزان روشنایی کافی و مناسب بسیار حائز اهمیت است. بطوری که هم نور کم و هم نور زیاد می‌توانند تأثیرات منفی روی فرد داشته باشیم. برخی از این تأثیرات جسمی است مثل تأثیر روی دستگاه بینایی و برخی دیگر تأثیرات روانی هستند.
کار در محیطهای بسته کم نور و همچنین پر نور اغلب با خستگی و تحریک پذیری فرد همراه هستند. افرادی که در چنین محیطهایی کار می‌کنند بازده مناسبی ندارند و اغلب ویژگیهای منفی روانی از خود نشان می‌دهند.
عامل سر و صدایی محیط کار در سلامت کارکنان : دستگاه شنوایی انسان به دامنه محدودی از اصوات حساس است بطوری که اصوات و سر و صداهایی که در طیف بالای این دامنه قرار می‌گیرند برای فرد آزار دهنده هستند. چنین صداهایی علاوه بر ایجاد مشکلات شنوایی در فرد تغییرات جسمی و روانی دیگری نیز بوجود می‌آورند.
از لحاظ جسمی فشردگی عروق خونی ، تغییرات ضربان قلب ، گشاد شدن مردمک چشم ، بالا رفتن فشار خون ، کشیدگی عضلات و … را می‌توان مشاهده کرد. چنین شرایطی معمولا با علائم اضطراب همراه هستند. پرخاشگری ، بی‌اعتمادی و تحریک پذیری در افرادی که در محیطهای پر سر و صدا کار می‌کنند مشاهده می‌شود.
نقش درجه حرارت و رطوبت محیط کار در سلامت کارکنان :
کار در محیطهایی با حرارت نامناسب ، بسیار سرد یا بسیار گرم همراه با مشکلات شناخته شده‌ای برای افراد است بطوری که مشکلات جسمی از جمله درد مفاصل ، پایین آمدن سطح مقاومت بدن ، سرماخوردگی و … را می‌توان نام برد. ناراحتیهای مربوط به دستگاه تنفسی نیز در کارکنان چنین محیطهایی بیشتر دیده می‌شود.
